KidsRights Index 2025: ‘Mentaal welzijn kinderen wereldwijd onder druk door sociale media’

De introductie op het KidsRights Index 2025 rapport belicht het verontrustende verband tussen problematisch gebruik van sociale media en een verslechterende geestelijke gezondheid. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vraagt aandacht voor het feit dat meer dan 14 procent van de kinderen en adolescenten van 10 tot 19 jaar kampt met (ernstige) psychische problemen. Onder adolescenten van 15 tot 19 jaar plegen gemiddeld 6 van de 100.000 zelfmoord. Volgens de WHO staat zelfmoord in deze leeftijdscategorie inmiddels op de derde plaats van de belangrijkste doodsoorzaken. Onderzoek toont ook een direct verband aan tussen intensief internet- en sociale mediagebruik en een toename van zelfmoordpogingen onder jongeren onder de 19 jaar.

Ook zijn er regionale verschillen in de risico’s van blootstelling aan digitale media. In Europa lopen 13-jarigen met 13 procent het grootste risico op problematisch gebruik van sociale media, terwijl 11-jarigen met 13 procent een hoger risico lopen op problematisch gamen. Voortdurend online contact met vrienden gedurende de dag heeft gevolgen voor 39 procent van de 15-jarigen, wat leidt tot een ongekende digitale afhankelijkheid.

De aanpak van dit vraagstuk is nergens op orde, signaleert de KidsRights Index 2025. Snelle verboden kunnen dit niet verhullen. Dullaert: ‘Landen reageren niet adequaat of schieten zelfs door’. Zo wijst het KidsRights Index 2025 rapport erop dat Australië kinderen onder de zestien jaar vanaf eind dit jaar de toegang tot sociale media verbiedt.

Zulke algemene verboden kunnen inbreuk maken op politieke en burgerrechten van kinderen, waaronder hun recht op informatie, privacy, vereniging, gezondheid, ontwikkeling en onderwijs, zoals vastgelegd in het Verdrag Inzake de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties (VN). De Franse wet uit 2023 en het Noorse voorstel om de leeftijdsgrens voor toestemming tot sociale media te verhogen naar 15 jaar maken een flexibelere benadering mogelijk voor ouderlijke toestemming, terwijl beschermingskaders behouden blijven.

Ook Nederland reageert volgens Dullaert inadequaat. De aanpak staat hier nog in de kinderschoenen, waardoor ons land nog niet in staat is de mentale gezondheid van jongeren bij gebruik van digitale media te beschermen. Weliswaar volgt Den Haag de richtlijnen van de Europese Unie, vooral gericht op databescherming zoals bij het tegengaan van financiële misleiding en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Maar er is nog geen specifieke wetgeving.

Voorop staat voor Dullaert de bescherming van de meest kwetsbaren: kinderen en jongeren met eetstoornissen, met depressies en/of in armoede: ‘De vervolgstap dringt zich nu aan Nederland op: verplicht bedrijven de mentale gezondheid te beschermen, leg een zorgplicht op om kinderen en jongeren sociaal-emotioneel te ondersteunen in plaats van te ondermijnen. En dan te bedenken dat speeltuinen die zorgplicht al lang hebben. Zolang de wet- en regelgeving niet op orde is, overkomt het ons. We moeten hoognodig aan de slag’.

Dullaert noemt de uitkomst van de KidsRights Index 2025 dan ook ‘een wake-upcall die we niet langer kunnen negeren’. De index beveelt noodzakelijke, onmiddellijke maatregelen aan, waaronder het beoordelen van sociale mediaplatforms en digitale diensten op basis van kinderrechten, het opzetten van verplichte leeftijdsverificatiesystemen die kinderen beschermen in plaats van uitsluiten, van gespecialiseerde hulp voor geestelijke gezondheid, afgestemd op de uitdagingen van het digitale tijdperk, van onderwijsprogramma’s die digitale geletterdheid en emotionele veerkracht bevorderen. Van belang zijn ook transparante algoritmen die zijn ontworpen met het oog op kinderwelzijn, evenals robuuste publiek-private partnerschappen.

Dullaert dringt aan op ‘proactieve, uitgebalanceerde strategieën en kaders die kinderwelzijn boven bedrijfswinst stellen’. Wereldwijd ziet hij op basis van de KidsRights Index 2025 ‘overheden worstelen met het beheersen van een digitale crisis die de kindertijd fundamenteel verandert. De crisis wordt verergerd door de ongebreidelde expansie van sociale mediaplatforms die bedrijfswinst boven veiligheid en welzijn van kinderen stellen’. 

De controverse van begin dit jaar rond de Netflix-serie Adolescence benadrukt de wereldwijde bezorgdheid over de bescherming van kinderen in digitale media, stelt Dullaert vast. ‘Maar bewustzijn, verontwaardiging en halve maatregelen zijn niet genoeg. We hebben gecoördineerde, concrete actie nodig om ervoor te zorgen dat de digitale revolutie het welzijn van de 2,2 miljard kinderen wereldwijd verbetert en niet langer in gevaar brengt’.

Ondanks de omvang en ernst van de psychische nood onder kinderen en jongeren ontbreekt het volgens de KidsRights Index 2025 aan gedetailleerde informatie over hun geestelijke gezondheid, en ook dat speelt overheden parten. ‘Er zijn wel allerlei indicaties maar we weten domweg nog te weinig’, meent Dullaert. ‘Dat komt door te weinig onderzoek. Vraag vooral aan jongeren zelf wat hun problemen zijn met digitale media’. Het Comité voor de Rechten van het Kind van de VN roept daarom op tot het intensiveren van gegevensverzameling, bewustmaking en training van professionals in de geestelijke gezondheidszorg om de stijgende zelfmoordcijfers en emotionele stress onder kinderen en adolescenten aan te pakken.

Nederland daalt dit jaar verder in de KidsRights Index, en valt hiermee nu ook buiten de algemene top 20: van plaats 19 vorig jaar naar plaats 21 dit jaar. Landen als Qatar en Litouwen streven Nederland voorbij. In het bijzonder als het gaat om de domeinen leven en gezondheid van de KidsRights Index 2025 daalt Nederland ten opzichte van andere landen verder. Zorgen voor ons land zijn: vaccinatiegraad, toegang tot sanitaire voorzieningen, materiaal op internet van seksueel misbruik van kinderen, mensenhandel, gebrek aan prioritering van de rechten van kinderen in beleid en besluitvorming over asiel en migratie, kinderarmoede en de kwaliteit van jeugdzorg.

De score van Nederland blijft gelijk voor de domeinen bescherming, het creëren van een gunstig klimaat voor kinderrechten en onderwijs. De aangenomen bezuinigingen van 1,2 miljard euro op het hoger onderwijs kunnen in de toekomst leiden tot een verdere daling van het verwachte aantal schooljaren voor jongeren in Nederland. Landen die de KidsRights Index 2025 aanvoeren zijn: Griekenland, IJsland, Luxemburg, Duitsland en Monaco. België stijgt van plaats 8 naar 7. Helemaal onderaan de ranglijst staan Afghanistan en Zuid-Soedan.

KidsRights strijdt voor kinderrechten wereldwijd. Naast de KidsRights Index organiseert KidsRights jaarlijks ook de Internationale Kindervredesprijs, de belangrijkste jeugdprijs ter wereld  die wordt gesteund door de Nobelprijswinnaars voor de Vrede. Voor de KidsRights Index werkt de stichting samen met de Erasmus School of Economics (ESE) en het International Institute of Social Studies (ISS) van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

De KidsRights Index is de eerste en enige mondiale ranglijst die jaarlijks meet hoe kinderrechten wereldwijd – in 2025 in 194 landen – worden nageleefd. Het rapport wordt gepubliceerd sinds 2013. De KidsRights Index bundelt gegevens uit drie betrouwbare bronnen: kwantitatieve gegevens gepubliceerd en regelmatig bijgewerkt door de Verenigde Naties en UNDP, en kwalitatieve gegevens uit de ‘Concluding Observations’ van het VN-Comité voor de Rechten van het Kind. De KidsRights Index geeft jonge changemakers, overheden en beleidsmakers inzicht in de status van kinderrechten wereldwijd. Stichting KidsRights werkt voor dit unieke onderzoek samen met de Rotterdamse Erasmus Universiteit.